Bloed sporen trekken handschoenen aan op mijn rails is niets te zien.
Kamp Westerbork is gelegen in Hooghalen in de gemeente Westerbork in Drenthe. Het kamp werd gebouwd om vluchtelingen te huisvesten die hun eigen land waren ontvlucht vanwege oorlogen. In de tweede wereldoorlog werd Westerbork in 1942 tot 1945 door de Duitsers bezet en gebruikt als doorgangskamp. In het kamp werden ruim 100.000 in Nederland wonende Joden, 245 Roma en tientallen verzetsstrijders per trein gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland, Polen en Tsjechië. Eén van de concentratiekamp was Auschwitz. Dit ligt ongeveer 1100 kilometer van Westerbork vandaan. De gedeporteerde die naar Auschwitz werden vervoerd zaten vaak in overvolle veewagons. De reis duurde ongeveer drie dagen. De Duitsers hadden de gedeporteerden verteld dat ze moesten gaan werken in een concentratiekamp. Ter afscheid mochten de gedeporteerden een kaart sturen. In het museum Herinneringscentrum van Westerbork worden deze bewaarde kaarten tentoongesteld. Niet wetend wat voor gruwel hen te wachten stond in Auschwitz of andere kampen.
Ongeveer 5.000 van hen keerden terug.
Anne Frank en haar familie kwamen aan op 8 augustus 1944 en werden op 3 september met de laatste trein van Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd.
“Liefste lieveling, Nu staan we op werf op de trein te wachten. Het heeft zo moeten zijn schat. We gaan met opgeheven hoofd en moed erin. Ik kom weer terug hoor schat. Bedankt voor alles wat je voor mij hebt gedaan. Ik hoop dat je deze kaart ontvangt.” – Fragment van een kaart naar een geliefde
Kamporganisatie
In 1942 was de commandant van het kamp de SS’er Albert Konrad Gemmeker. Zijn voorgangers voldeden niet aan de door Berlijn gestelde eisen om de joden zo snel en geruisloos mogelijk te deporteren. Zij traden erg hard op waardoor er veel weerstand en onrust ontstond in het kamp. Gemmeker slaagde erin om zonder wrijvingen en incidenten het kamp te runnen. Hij deed zich voor als een keurige heer, die de joden correct behandelde. Hij greep nauwelijks in met de dagelijkse gang van zaken. Zijn voornaamste doel was het voldoen aan het wekelijks te leveren aantal joden. De dagelijkse gang van zaken liet hij over aan de kamporganisatie.
De kamporganisatie bestond uit Duitse joden (Alte Lagerinsassen) die al sinds dat het nog een vluchtelingenkamp was daar zaten. Zolang de kamporganisatie voldeed aan de wekelijkse gestelde deportatie eisen was hun macht over hun medegevangenen zeer groot. Hun bepaalde tenslotte wie er op de lijst voor deportatie kwam.
Het leven in het kamp
Het kamp leek in sommige opzichten op een gewone Nederlandse stad. Er werden kinderen geboren, er waren crematies en er werden huwelijken gesloten.
Om de levens van de gevangenen via een normale gang van zaken te laten gaan, stimuleerde kampcommandant A.K. Gemmeker ontspanningsmogelijkheden. Het kamp had enkele jaren een uitstekende cabaret. Daarnaast vonden er toneel- en muziekvoorstellingen plaats. Ook werden er sportwedstrijden gehouden, zoals voetbal en atletiek. Het deelnemen aan de activiteiten was belangrijk, het gaf namelijk voorlopige vrijstelling om gedeporteerd te worden.
Dat de nazi’s het beeld wekte dat zij het goed met de joden hadden, bleek uit de aanwezigheid van een goed uitgeruste ziekenhuis. In het kamp was alles er op gericht om de joden de indruk te geven dat men naar concentratiekampen in Oost-Europa zou worden gestuurd om hard te werken.
Er ontstond twijfel bij de gevangenen toen er treinen vertrokken met alleen ouderen, zieken en kinderen. Ook gingen er veel geruchten door het kamp dat de nazi’s weinig goeds van plan waren. Door aan arbeid vast te klampen hoopte ze onmisbaar te zijn. Mogelijkheden om te vluchten waren er zat. Niet alleen omdat velen buiten de hekken van het kamp werkten, maar ook omdat men voor opdrachten naar elders werden gestuurd. De in het kamp achtergebleven familieleden werden bij een vluchtpoging gedeporteerd. Dat weerhield de meeste gevangenen om te vluchten. De fatsoenlijke behandelingen door de nazi’s, stelsel van vrijstellingen en het ziekenhuis hadden geen ander doel dan het scheppen van de illusie dat de nazi’s het beste voor de joden hadden. Uiteindelijk bleek bijna toch iedereen te voldoen aan de deportatie eisen.
Tot slot
Voor meer informatie over Kamp Westerbork verwijs ik je graag door naar de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork: www.kampwesterbork.nl
